ระดับธาตุสังกะสีในเนื้อเยื่อมะเร็งเต้านม

(Zinc levels in breast cancer tissue)

ธีรยสถ์ นิมมานนท์

ภาควิชาพยาธิวิทยา ชั้น 6 อาคารเจ้าฟ้าเพชรรัตน วิทยาลัยแพทยศาสตร์พระมงกุฎเกล้า
เลขที่ 317 ถนนราชวิถี แขวงทุ่งพญาไท เขตราชเทวี จังหวัดกรุงเทพมหานคร รหัสไปรษณีย์ 10400
โทรศัพท์: +66 (0) 89 050 7776 และ +66 (0) 95 175 3052 โทรสาร: +66 (0) 2 354 7791
Email: thirayost@pcm.ac.th, thirayost@pcmpathology.org, thirayost@outlook.com

มะเร็งเต้านมเป็นมะเร็งของอวัยวะภายในที่พบได้บ่อยที่สุดในเพศหญิง และเป็นสาเหตุการเสียชีวิตจากมะเร็งอันดับต้น ๆ ทั่วทั้งโลก⁽¹⁾ โดยมะเร็งชนิดนี้เป็นมะเร็งที่ได้รับการวินิจฉัยมากที่สุดเช่นเดียวกัน ตามสถิติของสถาบันมะเร็งในปี พ.ศ. 2561⁽²⁾ ด้วยเหตุนี้ มะเร็งเต้านมจึงนับเป็นปัญหาทางสาธารณสุขที่สำคัญอย่างยิ่งยวดทั้งในระดับประเทศและในระดับโลก โดยมีความจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องให้การวินิจฉัยอย่างรวดเร็ว รักษาอย่างทันท่วงที และให้การรักษาด้วยยาเคมีบำบัดที่มีประสิทธิภาพในรายที่โรคอยู่ในระยะลุกลาม

ปัจจุบันมะเร็งเต้านมไม่ได้แบ่งประเภทเพียงแค่จากลักษณะของเซลล์ที่พบเท่านั้น แต่ยังได้มีการแบ่งประเภทโดยลักษณะการแสดงออกตามการแสดงออกของตัวรับฮอร์โมนเอสโตรเจน (Oestrogen receptor) และตัวรับโปรเจสเตอโรน (Progesterone receptor) ที่นิวเคลียส และตัวรับปัจจัยกระตุ้นการเติบโตของเซลล์เบื่อบุผิว (Human epidermal growth factor receptor, HER2) ที่เยื่อหุ้มเซลล์ ซึ่งจะมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการกำหนดแนวทางการรักษาในกรณีที่ต้องให้เคมีบำบัดว่า จะเลือกใช้ยากลุ่มใดที่จะเฉพาะเจาะจงต้องผู้ป่วยแต่ละราย ตามหลักการดูแลสุขภาพเฉพาะบุคคล⁽³⁾ โดยรวมถึงการพิจารณาใช้ยารักษามะเร็งอย่างตรงจุด (Targeted therapy)⁽⁴⁾

อย่างไรก็ตามผู้ป่วยร้อยละ 12 – 20 ไม่มีการแสดงออกของทั้งตัวรับฮอร์โมนและตัวรับปัจจัยกระตุ้นการเติบโตของเซลล์เบื่อบุผิว เรียกว่า "มะเร็งเต้านมชนิดทริปเปิ้ลเนกาทีฟ (Triple negative breast cancer)" ซึ่งเป็นมะเร็งเต้านมชนิดที่รุนแรง มีพยากรณ์โรคที่ไม่ดี และไม่ได้รับประโยชน์จากการรักษาด้วยยาฮอร์โมนหรือยารักษามะเร็งอย่างตรงจุด⁽⁵⁾ ด้วยเหตุนี้การพัฒนายาสำหรับผู้ป่วยกลุ่มนี้จึงยังมีความจำเป็นอย่างมาก เพื่อเพิ่มการอยู่รอดและพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยเหล่านี้

จากการศึกษาพบว่า เนื้อเยื่อมะเร็งเต้านมมีปริมาณของธาตุสังกะสีสูงกว่าเนื้อเยื่อเต้านมปกติประมาณ 2 – 7 เท่า^(6–9) ซึ่งสัมพันธ์กับการเปลี่ยนแปลงของการแสดงออกของโปรตีนขนส่งธาตุสังกะสีในเซลล์มะเร็งเต้านม⁽¹⁰⁾ โดยการสูญเสียการควบคุมของสมดุลธาตุสังกะสี ส่งผลให้มีปริมาณธาตุสังกะสีเพิ่มขึ้น และเกิดการกระตุ้นสารที่ส่งเสริมความรุนแรงของชีววิทยาของเซลล์มะเร็งเต้านม รวมถึงการเติบโตที่เพิ่มขึ้น การรุกราน และการกระจายไปยังอวัยวะอื่นๆ⁽¹¹⁾ การควบคุมปริมาณธาตุสังกะสีในเซลล์มะเร็งเต้านม จึงอาจเป็นกลยุทธ์หลักในการควบคุมการเจริญเติบโตและความรุนแรงของเซลล์มะเร็งเต้านม ซึ่งอาจช่วยทั้งช่วยเพิ่มประสิทธิภาพของยาเคมีบำบัดชนิดอื่น ๆ และเป็นประโยชน์ต่อผู้ป่วยทีไม่มียารักษาที่จำเพาะอื่น ๆ ได้ด้วย

ธาตุสังกะสีมีฤทธิ์ในการส่งเสริมการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน และการกำจัดสารอนุมูลอิสระในร่างกาย ด้วยเหตุนี้ จึงเป็นที่ยอมรับกันอย่างแพร่หลายว่า ธาตุสังกะสีมีฤทธิ์ในการป้องกันการเกิดมะเร็ง⁽¹²⁾ ซึ่งความเชื่อดังกล่าวได้รับการสนับสนุนด้วยการพบว่า ผู้ป่วยมะเร็งชนิดต่าง ๆ มีระดับธาตุสังกะสีในซีรั่มน้อยกว่าผู้ที่ไม่ได้เป็นมะเร็ง ไม่ว่าจะเป็นมะเร็งเต้านม มะเร็งบริเวณศีรษะและคอ มะเร็งปอด มะเร็งทางเดินอาหาร มะเร็งตับ มะเร็งถุงน้ำดี มะเร็งระบบสืบพันธุ์สตรี และมะเร็งต่อมลูกหมาก⁽¹⁰⁾ การตรวจหาปริมาณธาตุสังกะสีในเนื้อเยื่อหรือเซลล์มะเร็งเต้านม ก็พบว่ามะเร็งต่อมลูกหมาก มะเร็งปอด และมะเร็งต่อมไทรอยด์ มีปริมาณธาตุสังกะสีน้อยกว่าเนื้อเยื่อที่ไม่ได้เป็นมะเร็ง ซึ่งสอดคล้องกับระดับธาตุสังกะสีในซีรั่ม⁽¹¹⁾ แต่เป็นที่น่าประหลาดใจว่า เนื้อเยื่อมะเร็งเต้านมกลับมีปริมาณธาตุสังกะสีสูงกว่าเนื้อเยื่อเต้านมปกติ⁽⁶⁾ โดยมีระดับสูงกว่าถึง 7 เท่า เมื่อตรวจด้วยการวัดการคายแสง (Emission spectrophotometry)⁽⁷⁾ 2 เท่า เมื่อตรวจด้วยการวัดการดูดกลืนแสงของอะตอม (Atomic absorption spectrophotometry)^(8,9) และ 1.5 เท่า เมื่อตรวจด้วยการวัดรังสีเอ็กซ์ฟลูออเรสเซนส์ร่วมกับแสงซินโครตรอน (Synchrotron radiation x−ray fluorescence)⁽¹³⁾

การที่เนื้อเยื่อมะเร็งเต้านมมีปริมาณธาตุสังกะสีในปริมาณที่สูง ถึงแม้ว่าผู้ป่วยมีระดับธาตุสังกะสีในซีรั่มต่ำก็ตาม สามารถอธิบายได้โดยการเปลี่ยนแปลงการทำงานของตัวขนส่งธาตุสังกะสี อันได้แก่ โปรตีน ZIP ซึ่งมีหน้าที่เพิ่มปริมาณธาตุสังกะสีในเซลล์ ด้วยการนำเข้าธาตุสังกะสีจากนอกเซลล์ และนำธาตุสังกะสีออกจากเอนโดพลาสมิก เรติคูลัม⁽⁶⁾ โปรตีน ZIP ที่มีความสัมพันธ์กับมะเร็งเต้านมอย่างใกล้ชิด ได้แก่ โปรตีน ZIP6 โปรตีน ZIP10 และโปรตีน ZIP7 โดยโปรตีน ZIP6 กับโปรตีน ZIP10 สัมพันธ์กับการแสดงออกของตัวรับเอสโตรเจนและการกระจายไปยังต่อมน้ำเหลืองใกล้เขียงของเซลล์มะเร็งเต้านม^(14–16) และโปรตีน ZIP7 มีความเชื่อมโยงกับมะเร็งเต้านมที่ดื้อต่อยาทาม็อกซิเฟน⁽¹⁵⁾ และความรุนแรงของมะเร็งกลุ่มนี้⁽¹⁷⁾ โดยระดับของธาตุสังกะสีอิสระที่เพิ่มขึ้นในไซโทซอลจากการทำงานเพิ่มขึ้นของโปรตีน ZIP7 เมื่อถูกกระตุ้นด้วยโปรตีน CK2 ทำให้เกิดการกระตุ้นโปรตีน MAPK โปรตีน PI3K โปรตีน mTOR โปรตีน ERK1/2 และโปรตีน AKT ซึ่งส่งเสริมการเติบโตของเซลล์ และการรุกรานของเซลล์มะเร็งเต้านมในที่สุด^(11,18–21)

การศึกษาวิจัยต่าง ๆ เกี่ยวกับบทบาทของธาตุสังกะสีในพยาธิกำเนิดมะเร็งเต้านมได้แสดงให้เห็นว่า ธาตุสังกะสีในเซลล์ส่งผลให้มีการกระตุ้นโปรตีนต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการเติบโตของมะเร็ง การกระจายไปยังต่อมน้ำเหลืองของมะเร็ง และการแบ่งตัวของเซลล์มะเร็ง⁽¹¹⁾ ซึ่งล้วนเป็นปัจจัยพยากรณ์โรคสำคัญสำหรับการรอดชีวิตในระยะยาวของผู้ป่วยมะเร็งเต้านม⁽²²⁾ ด้วยเหตุนี้ การควบคุมปริมาณธาตุสังกะสีในเซลล์มะเร็งเต้านม ด้วยการควบคุมการทำงานของตัวขนส่งธาตุสังกะสีภายในเซลล์ หรือด้วยวิธีอื่น ๆ จึงอาจเป็นกลยุทธ์ที่ดีในการหยุดการเติบโตและรุกรานของเซลล์มะเร็งเต้านม⁽¹⁹⁾ โดยเฉพาะมะเร็งเต้านมชนิดทริปเปิ้ลเนกาทีฟซึ่งดื้อต่อยารักษามะเร็ง⁽⁵⁾ อย่างไรก็ตามยังไม่มีข้อมูลที่จำเพาะเกี่ยวกับปริมาณธาตุสังกะสีในเนื้อเยื่อมะเร็งเต้านมของสตรีไทย

เอกสารอ้างอิง